از دیدگاه جامعه‌شناسی اقلیت‌های قومی و دینی به‌عنوان گروهی که به‌دلیل تفاوت‌هایشان با گروه اکثریت در معرض تبعیض‌ها و تمایزات قرار دارند و از مشارکت در زندگی اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند، تعریف شده‌اند. این شاخص‌ها در بسیاری از جوامع مشاهده می‌شود، اما مطالعه‌ای تحقیقی با روش مطالعات «جامعه‌شناسی تاریخی» دربارة ارامنة ساکن جلفای اصفهان در دورة صفوی نشان می‌دهد که با وجود مشخصات ظاهری این قوم، به‌مثابة یک اقلیت، موقعیت نسبتاً ممتازی در جامعه و بالتبع عملکرد موفقی در زندگی اجتماعی پایتخت صفویان داشته‌اند. این مطالعه که از نوع تحقیقات تاریخی است و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای صورت گرفته، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است: موقعیت و عملکرد ارامنه در ساختار اجتماعی اصفهان عصر صفوی چگونه بوده است؟
نتیجة تحقیق که حاصل جمع‌آوری اطلاعات و استخراج داده‌های تحقیق با استفاده از استدلال‌های تاریخی و نمودارهای آماری است، نشان می‌دهد تعامل سازنده بین این گروه با دولت‌مردان صفوی و تلاش صفویان برای رونق تجارت، افزایش جمعیت پایتخت خود، کسب اعتبار بین‌المللی، و عملکرد درست ارامنه در مسائل و مسئولیت‌هایی که به آن‌ها واگذار شد، زندگی مسالمت‌آمیزی را برای این اقلیت در آن دورة تاریخی رقم زد. این نتایج می‌تواند در تحلیل جامع‌نگر به جایگاه اقلیت‌ها در دورة صفویه کمک کند.
The Sociology of Position and Performance of Religious Minorities in Isfahan during Safavid Period
(Case Study: Isfahan Julfa Armenians)
چکیده [English]
From a sociological viewpoint, tribal and religious minorities due to their differences from majority section are under discrimination and they avoid taking part in social life. Although these distinctive behaviors can be seen in modern world and many historical societies, a sociological and historical study in Isfahan Jolfa about Armenians during Safavid showed that this minority section enjoyed an excellent enhance and they had a successful action in social life in Isfahan as a capital city of Safavid.
This study was documented with historical sources in the area of social affairs and tries to answer the historical question, That is: How was the position and performance of Armenians in Isfahan at Safavid period as a minority group? And how this performance made Armenians and Julfa so famous at that time?
Data collection and inferring the research data was depicted by historical inferencing and quantitative techniques at the end of this paper. This constructive and positive interaction between this group and Safavid politicians constructive and positive interaction between this group and Safavid politicians carried many positive things such as a better trading a growth in the population of the capital city a reliable international validity, Armenian right behavior and actions in their different social responsibilities encouraged politicians to give them more responsibilities. They had a friendly relationship with other groups at that time. This performance can be documented in the study of this minority group.
جابری انصاری، میرزا حسنخان (1378). تاریخ اصفهان، اصفهان: مشعل.
جواهرکلام، علی (1313). زنده‌رود، تهران: مهر.
درهوهانیان، هارتون (1379). تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه لئون. گ. میناسیان و محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان: زنده‌رود و نقش خورشید.
دلاواله، پیترو (1370). سفرنامة پیترو دلاواله، ترجمة شعاع‌الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
دلند، دولیه (2535). زیبایی‌های ایران، ترجمة محسن صهبا، تهران: انجمن دوست‌داران کتاب.
دوسرسو، ژآن آنتوان (1364). علل سقوط شاه سلطان حسین، ترجمة ولی‌الله شادان، تهران: کتاب‌سرا.
راوندی، مرتضی (1356). تاریخ اجتماعی ایران، ج 3، تهران: امیرکبیر.
رویمر، هانس روبرت (1385). ایران در راه عصر جدید: تاریخ ایران از 1350 تا 1750، ترجمة آذر آهنجی، تهران: دانشگاه تهران.
سپیانی، محمد (1358). ایرانیان گرجی، بی‌جا: آرش.
سلطان‌زاده، حسین (1367). مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران: امیرکبیر.
سیوری، راجر (1372). ایران عصر صفوی، ترجمة کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
شاردن، ژان (1345). سفرنامة شاردن، ترجمة محمد عباسی، ج 7، 8، و 9، تهران: امیرکبیر.
شفقی، سیروس (1381 الف). جغرافیای اصفهان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
شفقی، سیروس (1381 ب). «ساختار و توسعة اصفهان عصر صفوی»، مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، به اهتمام مرتضی دهقان‌نژاد و اصغر منتظر القائم، ج 1، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
فلسفی، نصرالله (1371). زندگانی شاه عباس اول، ج 2 و 3، تهران: علمی.
فیدالگو، گرگوریو پریرا (2537). گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار شاه سلطان حسین صفوی، ترجمة پروین حکمت، تهران: دانشگاه تهران.
فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامة فیگوئروا، ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
کارری، جملی (1348). سفرنامة جملی کارری، ترجمة عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی با کمک مؤسسة فرانکلین.
کاوانی، علی (1388). «مروری بر نقش ارامنه در تحولات ایران در سال‌های 1013 - 1218ق/ 1604 - 1804م با تکیه بر بازرگانی خارجی»، مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی ارمنی‌شناسی و ایران‌شناسی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامة کمپفر، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
کوئن، بروس (1371). درآمدی بر جامعه‌شناسی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: فرهنگ معاصر.
گولد، جولیوس و ویلیام کولب (1376). فرهنگ علوم اجتماعی، تهران: مازیار.
گیدنز، آنتونی (1361). جامعه‌شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
لاکهارت، لارنس (1368). انقراض سلسلة صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمة مصطفی قلی عماد، تهران: مروارید.
لاکهارت، لارنس (1380). انقراض سلسلة صفویه، ترجمة اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
مافروخی اصفهانی، مفضل بن سعد (1384). محاسن اصفهان، ترجمة حسینبنمحمد آوی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
متی، رودلف پ. (1387). اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی، ترجمة حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ملاجلال‌الدین محمد منجم یزدی (1366). تاریخ عباسی یا روزنامة ملاجلال، بی‌جا: وحید.
ابتدای صفحه