نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه شیراز.

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه شیراز.

چکیده

عرصه­های تعاملات اجتماعی از موضوعات مهم در حوزه شهرسازی اند که به مثابه بستری مناسب برای پاسخ به نیاز اجتماعی انسان در برقراری روابط متقابل نقش ایفا می­کنند. این عرصه­ها در تاریخ شهرسازی ایران جایگاه مهمی داشته که با وقوع تحولات شهری از 1300 شمسی دچار اضمحلال گردیده اند و از همین منظر بازگرداندن موقعیت تأثیرگذار آن­ها به حیات شهر ایرانی مهم است. بر این اساس مسئله تحقیق عبارتست از اینکه عرصه­های تعاملات اجتماعی در شهر ایرانی چه هدفی را جهت برقراری روابط اجتماعی دنبال می­نموده اند؟
روش مورد استفاده تحقیق، توصیفی- تحلیلی و کیفی با کمک مطالعه اسناد ثانویه تاریخی بوده که در سه مرحله پیوسته، از تحلیل توصیفی- استنتاجی، تحلیل محتوا و شیوه سنتز استقرایی بهره برده است.
نتایج تحقیق نشان می­دهد که تنوعی از عرصه­های فضایی در شهر ایرانی به نیاز اجتماعی انسان پاسخ می­داده اند که از آن­جمله می­توان به آتشگاه، مسجد، مدرسه، میدان، و بازار در ادوار قبل و بعد از اسلام اشاره نمود. همچنین در شهر ایرانی وجوه اشتراکی از اصول متضمن شکل­گیری تعاملات اجتماعی در هر دو دوره زمانی موجود بوده که ویژگی اصلی و مشترک در همه آن­ها، وابسته بودن فضا و درنتیجه کالبد، به کارکرد اجتماعی خاص می­باشد.
نهایتاً در پاسخ به مسئله تحقیق می­توان گفت که در شهر ایرانی، عرصه­های تعاملات اجتماعی به مثابه ابزاری هستند که متأثر از ویژگی­های اجتماعی- فرهنگی جامعه به صورت­های متنوع کالبدی تبلور فضایی می­یافته و درواقع یک نقش کارکردی و هدفمند به خود می­گرفته اند.

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی، محمّد حسن (1388)، «میدان؛ فضاهای تعریف نشده شهرهای ایرانی»، نشریه هویت شهر، س 3، ش 4، 107-120.
اشرف، احمد (1353)، «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران»، نامه علوم اجتماعی- دانشکده علوم اجتماعی و تعاون، ش 4، 7-49.
امین آذر، لیدا (1393)، «تعاملات اجتماعی در فضا و تبلور آن در معماری و شهرسازی شرق و غرب جهان»، دومین کنگره بین المللی سازه ، معماری و توسعه شهری، تبریز، 1-14.
امین زاده، بهناز (1378)، «حسینیه‌ها و تکایا، بیانی از هویت شهرهای ایرانی»، نشریه هنرهای زیبا، ش 6، 55-66.
امین زاده، بهناز و فیروزه آقا ابراهیمی سامانی (1385)، «مستندسازی منظر باستانی تخت جمشید»، نشریه هنرهای زیبا، س 4، ش 27، 77-86.
بذرگر، محمدرضا و ارشیا امینی (1389)، هفت شهر تاریخی فارس، چاپ اوّل، شیراز: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس.
بلوکباشی، علی (1383)، «نقش و کارکرد اجتماعی زورخانه در جامعه سنتی ایران»، ماهنامه حافظ، ش 9، 38-41.
بهار، مهرداد (1360)، «ورزش باستانی ایران و ریشه‌های تاریخی آن»، نشریه چیستا، ش 2، 140-159.
بهزادفر، مصطفی و ارسلان طهماسبی (1392)، «شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیر گذار بر تعاملات اجتماعی؛ تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان‌های شهری (نمونه مورد مطالعه: سنندج)»، مجله باغ نظر، س 10، ش 25، 17-28.
بیک محمّدی، حسن (1382)، مقدمه‌ای بر جغرافیای تاریخی ایران، چاپ سوم، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
پاپلی یزدی، محمد حسین و حسین رجبی سناجردی (1389)، نظریه‌های شهر و پیرامون، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
پازوکی، ناصر (1387)، «شهر و نقش دفاعی شهرها»، دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران- ارگ بم، جلد اوّل، 297-314.
پرتال انجمن شهرسازی ایران (1392)، www.urbanity.ir
پور احمد، احمد و سیروس موسوی (1389)، «ماهیت اجتماعی شهر اسلامی»، فصلنامه مطالعات شهر اسلامی ایرانی، س 1، ش 2، 1-11.
پور رضا، رسول (1385)، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران باستان، چاپ اوّل، تهران: مؤلف.
پیرنیا، محمّدکریم (1353)، «خانه‌های خدا در ایران زمین»، نشریه‌ هنر و مردم، ش 149، 2-8.
ترابی، سید محسن (1383)، «معماری سنتی ایران، کاروان سراها، حمام‌ها، خانه‌ها و ... در مسلخ معماری مدرن- نگاهی گذرا به معماری ایرانی»، نشریه فردوسی، ش 20و21، 14-19.
حبیبی، محسن (1387)، از شار تا شهر؛ تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثّر، چاپ نهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسینی، آرزو (1392)، «شربت و شربت خانه در گذر زمان»، نشریه باغ نظر، س 10، ش 25، 49-58.
حسینی، سید بهشید (1378)، «درک و فهم فضایی قدسی آتشگاه و آتشکده در چهارچوب نظام شکل و معنا»، دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران- ارگ بم، جلد اوّل، 393-424.
رضایی راد، محمّد (1378)، «بنیادهای فلسفی و اساطیری شهر ایرانی»، دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران-ارگ بم-کرمان، جلد اوّل، 11-29.
رضایی راد، محمّد (1385)، «سنخ شناسی شهرهای ایران باستان»، نشریه جستارهای شهرسازی، ش 15و16، 82-93.
روشار، فیلیپ (1383)، «هویت‌های زورخانه‌ها»، محمدرضا فرزاد، نشریه گفتگو، ش 42، 49-79.
ره‌اورد، حسین (1335)، «زورخانه»، نشریه مردم شناسی و فرهنگ عامه ایران، ش 3، 138-146.
ساریخانی، مجید (1384)، «نقاشی قهوه خانه‌ای در دوره قاجار»، نشریه میراث جاویدان، س 13، ش 50، 114-120.
شفقی، سیروس (1378)، «نقش بازار در ساختار فضایی شهر اسلامی»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، س 14، ش 1و2، 63-87.
شیعه، اسماعیل (1388)، با شهر و منطقه در ایران، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
صداقت کیش، جمشید (1386)، «کاروان سراها»، نشریه میراث جاویدان، س 15، ش 58، 42-65.
صدق آمیان، جعفر (1372)، «بررسی نقش اجتماعی قهوه خانه‌ها در ایران با بررسی اجمالی آنها در خوی»، نشریه رشد آموزش علوم اجتماعی، ش 18، 48-55.
عسگری، نصرالله (1384)، «بررسی معماری و کارکردهای اجتماعی- فرهنگی حمام صفا واقع در شهر قزوین»، نشریه دروازه بهشت (اداره ارشاد قزوین)، س 6، ش 19، 83-100.
غنی زاده، مسعود (1385)، «نگاهی به شهر در تمدن اسلامی»، نشریه راهبرد یاس، ش 7، 197-210.
فکوهی، ناصر (1387)، انسان شناسی شهری. چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
کردی، سعیدقلی (1384)، «به شهر مینیاتوری اسلام خوش آمدید»، نشریه معلم، ش 191، 50-51.
متدین، حشمت الله (1389)، «علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران»، مجله باغ نظر، س 7، ش 15، 51-62.
مجتهدی، احمد (1370)، «مقدمه‌ای بر جغرافیای سکونت در ایران»، نشریه تحقیقات جغرافیایی، ش 22، 71-100.
محمدی، محمود.، مریم عظیمی، حامد مقدم و مجتبی رفیعیان (1391)، «فضاهای عمومی شهری، تحقق تعاملات اجتماعی در بافت‌های تاریخی (نمونه موردی: شهر قدیم لار)»، نشریه مرمت آثار و بافت‌ها تاریخی، فرهنگی، س 2، ش 4، 15-28.
محمودآبادی، سیداصغر و سمیه بختیاری (1388)، «بررسی پیشینه تاریخی ابنیه سنتی ایران با مطالعه موردی "تکیه"»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، س 4، ش 14، 151-168.
مختاباد، مصطفی.، فرح حبیب و حمیدرضا شعاعی (1390)، «گفتمانی تحلیلی در ماندگاری حسینیه‌ها به مثابه کنش پذیری عملکردی فضاهای عمومی شهری در بازتاب باورها و آیین‌های جمعی»، دوفصلنامه مدیریت شهری، س 9، ش 28، 241-254.
مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1390)، تحلیلی از ویژگی‌های برنامه ریزی شهری در ایران چاپ دهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
مطهری، ]شهید[مرتضی. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ج 25،  کتابخانه الکترونیکی استاد شهید مرتضی مطهری.
منصوری، سید امیر (1386)، «دو دوره سازمان فضایی در شهر ایرانی: قبل و بعد از اسلام؛ با استعانت از شواهد تحولات شهر کرمان»، مجله باغ نظر، س 4، ش 7، 49-60.
مهجور، فیروز (1382). «حمام در شهرهای ایرانی- اسلامی»، نشریه کتاب ماه هنر، ش 57 و 58، 60-66.
مهدیزاده، محمدهادی.، سیدعلیرضاشجاعی و سعیده وطن پرست (1391)، «طراحی فضاهای عمومی با تأکید بر رویکرد معماری اجتماعی»، همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، مشهد، 1-8.
مهندسین مشاور فجر توسعه. طرح ساماندهی سیمای شهری شیراز، شهرداری شیراز.
میرزا کوچک خوش نویس، احمد (1385)، «دولت شهر آرمانی ایرانی؛ مفهوم فضای شهری ایران»، مجله باغ نظر، س 3، ش 6، 101-118.
وبلاگ معماری (بی تا)، www