نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ/ دانشگاه شیراز.

2 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه شیراز

چکیده

شکار همواره به عنوان یکی از مهم­ترین تفریحات سلطنتی در میان دودمان­های حاکم بر ایران مطرح بوده. دوره صفوی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ به گونه­ای که شکار با اقبال گسترده­ای از جانب اکثر شاهان صفوی روبه­رو شده است. خاندان صفوی تلاش می­کردند از ظرفیت­های متنوع این ورزش بهره­برداری نمایند. شکار سلطنتی در دوره صفوی به شیوه­های گوناگونی انجام می­گرفت، و کارکردهای متنوعی را به همراه داشت. این مقاله با شیوه توصیفی – تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه­ای تلاش دارد تا جایگاه شکار سلطنتی و کارکردهای متنوع آن در عصر صفوی را مورد بررسی قرار ­دهد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد، شکار مهم­ترین و در عین حال محبوب­ترین تفریح سلطنتی در دوره صفوی محسوب می­شده، که به دو شیوه اصلی شکار جرگه و شکار آزاد انجام می­گرفته. در این دوره گونه­های جانوری مختلفی همچون درندگان، پستانداران، پرندگان و آبزیان شکار می­شده. شکار در این عصر دارای چهار کارکرد مهم تفریحی، هنری، معیشتی و سیاسی – نظامی بوده است.  

کلیدواژه‌ها

آصف (رستم­الحکما)، محمدهاشم (1352)، رستم­الواریخ، تصحیح محمد مشیری، تهران: امیرکبیر.
 افوشته­ای نطنزی، محمدبن هدایت­الله (1350)، نقاوه­الاخبار فی ذکرالاخبار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
امینی­هروی، امیرصدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ترکمان، اسکندربیگ (1334)، تاریخ عالم­آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار ، ج 1، 2و 3، تهران: امیرکبیر.
تذکره­الملوک (تشکیلات اداری و سازمان حکومتی و درباری و طبقات و مشاغل و مناصب عهد صفویه) (1332)، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی طهوری.
جنابدی، میرزابیگ (1378)، روضه­الصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
حسینی استرآبادی، سیدحسین بن مرتضی (1366)، تاریخ سلطانی (از شیخ صفی تا شاه صفی)، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین حسین (بی­تا)، حبیب­السیر فی اخبار احوال البشر، مقدمه جلال­الدین همایی، ج 4، تهران: خیام.
خواندامیر، امیرمحمود (1370 الف)، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی (ذیل تاریخ حبیب­السیر)، تصحیح و تحشیه محمدعلی جراحی، تهران: گستره.
خواندامیر، امیرمحمود (1370 ب)، ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات افشار یزدی.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (بی­تا)، خلاصة­السیر (تاریخ روزگار شاه صفی)، تهران: علمی.
روملو، حسن­بیگ (1357)، احسن­التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوائی، ج 4، تهران: بابک.
شاملو، ولی­قلی­خان بن داوودقلی (1371)، قصص­الخاقانی، تصحیح سید حسن سادات ناصری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیرازی (نویدی)، عبدی­بیگ (1369)، تکمله­الاخبار، با مقدمه، تعلیقات و تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران: نی.
عالم­آرای شاه اسماعیل (1391)، با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظرصاحب، تهران: علمی و فرهنگی.
عالم­آرای صفوی (1350)، به کوشش یدالله شکری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فومنی، عبدالفتاح (1274)، تاریخ گیلان، به اهتمام برنهارد دارن، پطرزبورگ: آکادمیه ایمپراطوریه.
قمی، قاضی احمد (1359)، خلاصه­التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج 1و 2، تهران: دانشگاه تهران.
مستوفی، محمدمحسن (1357)، زبده­التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
معصوم، میرزامحمد (1351)، تاریخ سلاطین صفویه، به سعی و اهتمام سید امیرحسین عابدی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مرعشی صفوی، میرزا محمدخلیل (1362)، مجمع­التواریخ، تصحیح عباس اقبال، اصفهان: کتابخانه سنایی و کتابخانه طهوری.
مینورسکی، وردیمیر فدروویچ (1334)، سازمان اداری حکومت صفوی یا تحقیقات و حواشی و تعلیقات مینورسکی بر تذکره­الملوک، ترجمه مسعود رجب­نیا، با حواشی و فهارس و مقدمه و امعان­نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن کتاب کتابفروشی زوار.
منشی­قزوینی، بوداق (1387)، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام­نژاد، تهران: میراث مکتوب.
نصیری، محمدابراهیم بن زین­العابدین (1373)، دستور شهریاران (سالهای 1105 1110 ق پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی)، به کوشش محمدنادر نصیری­مقدم، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
نسوی، ابوالحسن علی بن احمد (1354)، بازنامه: با مقدمه­ای در صید و آداب آن در ایران تا قرن هفتم هجری، تصحیح و نگارش علی غروی، تهران: مرکز مردم­شناسی.
وحیدقزوین، محمدطاهر (1329)، عباسنامه (شرح زندگانی 22 ساله شاه عباس ثانی)، تصحیح و تحشیه ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی (فردوسی سابق).
واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلدبرین (ایران در روزگار صفویان)، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
­ اولئاریوس، آدام (1363)، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
تاورنیه، ژان باتیست (1336)، سفرنامه تاورنیه، با تجدیدنظر کلی و تصحیح حمید شیرانی، اصفهان: کتابخانه سنایی و کتابفروشی تایید اصفهان.
دلاواله، پیترو (1348)، سفرنامه دلاواله (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه و حواشی از شعاع­الدین شفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سانسون (1346)، سفرنامه سانسون (وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی)، ترجمه تقی تفضلی، تهران: بی­نا.
سفرنامه­های ونیزیان در ایران (1381)، جمعی از نویسندگان، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
شرلی، سر آنتوان (1362)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، به کوشش علی دهباشی، تهران: نگاه.
شاردن، ژان (1336)، سیاحتنامة شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج 2، 4 و 8، تهران: امیرکبیر.
کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، چ 3، تهران: خوارزمی.
کروسینسکی، تادیوزیودا (1363)، سفرنامه کروسینسکی (یادداشتهای کشیش لهستانی عصر صفوی)، ترجمه عبدالرزاق دنبلی، مقدمه، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی، تهران: توس.
فیگوئروآ، دن گارسیا دسیلوا (1362)، سفرنامه فیگوئروا، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
چراغی، علی  (74 - 1373)، «شکار زمستانی و نوروزی شاه عباس»، مجله چیستا، شماره 116 و 118، صص 469 – 476.
میرزاامینی، سیدمهدی و محمدرضا شاهپروری (1392)، «بررسی ماهیت وجودی نقش شکار در فرش­های دوره صفویه»، فصلنامه انجمن علمی فرش ایران، شماره 24، ص 97 تا 124.