نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ/ دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد گروه تاریخ /دانشگاه شهیدبهشتی

3 دانشیار گروه تاریخ /دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

جامعه ایران در قرن هشتم هجری که مصادف با زوال حکومت ایلخانی بود، یکی از دوران‌های بی‌ثبات‌ تاریخی خود را پشت‌سر می‌گذاشت. در این دوران، همواره حس ناامنی وجود داشت، همه‌چیز کوتاه‌مدت بود، جنگ‌های مداوم رخ می‌داد، حکومت‌ها عوض می‌شد، و در یک کلام میزان ناپایداری‌ها به اوج خود رسیده بود. در این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی، مولفه‌های ناپایداری اجتماعی، در قرن هشتم، از دیدگاه شاعران و چگونگی انعکاس آن در دیوان آنها، مورد بررسی قرار می‌گیرد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که برخی از مولفه‌ها نظیر ناامنی و خشونت گسترده، برتری یافتن افراد دون پایه، پریشانی احوال مردم، شکایت از اوضاع زمانه و میگساری بیشتر از همه در دیوان شعرای این دوران بازتاب یافته است. مطابق دیوان شعرا، در قرن هشتم مردم به لحاظ روحی و روانی در اضطراب و نگرانی به سر می‌بردند. به گفته آنها، مردم در این زمانه شاد نبوده و غم همدم‌شان است. به زعم آنها، در این شرایط، مردم انزوا پیشه کرده و به امید گشایشی در آینده هستند. همچنین، بسامد واژگان منفی و خشونت بار در دیوان آنها بالاست.

کلیدواژه‌ها

آیتی، عبدالمحمد(1348). تحریر تاریخ وصاف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
اوحدی مراغه‌ای، رکن الدین (1362). دیوان کامل اوحدی مراغه‌ای. به کوشش امیراحمد اشرفی. تهران: پیشرو.
بخارائی، ناصر (1353). دیوان اشعار ناصر بخارائی (از سخنوران قرن هشتم هجری). به کوشش مهدی درخشان. بی‌جا: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
تبریزی، همام (1351). دیوان همام تبریزی. به کوشش رشید عیوضی. تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1375). جغرافیای حافظ ابرو. به کوشش صادق سجادی. تهران: میراث مکتوب.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1380). زبده التواریخ حافظ ابرو. به تصحیح سید کمال حاج سید جوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ شیرازی، لسان الغیب (1387). دیوان حافظ. به تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی. تهران: اساطیر.
حسنی، عطاءالله (1394). ادبیات تاریخ‌نگار: خداوندان و مردمان. تهران: آبادبوم.
خجندی، کمال الدین مسعود (1337). دیوان کمال الدین مسعود خجندی. به تصحیح عزیز دولت آبادی. تهران: کتابفروشی تهران.
خوافی، فصیح (بی‌تا). مجمل فصیحی، به تصحیح محمود فرخ. مشهد: کتابفروشی باستان.
خواندمیر، غیاث الدین (1333).تاریخ حبیب السیر. ج3. تهران: کتابخانه خیام.
زاکانی، عبید (بی‌تا). کلیات عبید زاکانی (شامل قصاید، غزلیات، رسایل، لطایف و داستان موش و گربه)، با مقدمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: پیک فرهنگ.
زاکانی، عبید (بی‌تا). کلیات عبید زاکانی (شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و مثنویات). تهران: کتابفروشی زوار.
ساوجی، سلمان (1389). کلیات سلمان ساوجی. به تصحیح عباس وفایی. تهران: سخن.
ستوده، هدایت الله (1378). جامعه شناسی در ادبیات فارسی. تهران: آوای نور.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد (1363). مجمع الانساب. به کوشش میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
طبیب شیرازی، جلال (1389). دیوان جلال طبیب شیرازی. به کوشش نصرالله پورجوادی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صفا، ذبیح الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
عضد، جلال (1389). دیوان عضد (سراینده ناشناخته سدۀ 8ق). به تصحیح علیرضا قوجه‌زاده. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فارسی، خطیب (1362). قلندرنامه. به تصحیح حمید زرکوب. تهران: توس.
فرغانی، سیف الدین محمد (1364). دیوان سیفالدین محمد فرغانی. به کوشش ذبیح الله صفا. تهران: فردوسی.
فریومدی، ابن یمین (بی‌تا). دیوان اشعار ابن یمین فریومدی. به تصحیح حسینعلی باستانی‌راد. بی‌جا: کتابخانه سنایی.
فقیه کرمانی، عمادالدین (1348). دیوان عمادالدین فقیه کرمانی. به تصحیح رکن الدین همایون فرخ. تهران: بی‌نا.
فقیه کرمانی، عمادالدین (1374). طریقت نامه. به تصحیح رکن الدین همایون فرخ. تهران: اساطیر.
کتبی، محمود (1364). تاریخ آل مظفر. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
کرمانی، خواجو (1369). دیوان اشعار خواجو کرمانی. یه تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: پاژنگ.
میر حسینی هروی (بی‌تا).طرب المجالس. به کوشش سید علیرضا مجتهدزاده. مشهد: کتابفروشی باستان.
وحیدا، فریدون (1390). جامعه شناسی در ادبیات فارسی. تهران: سمت.
هروی، سیف بن محمد (1383). تاریخنامه هرات. به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: اساطیر.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل الله (1358). تاریخ مبارک غازانی. به کوشش کارل یان. بی‌جا: اوقاف گیب.