نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ. دانشگاه آزاد اسلامی شبستر. ایران

2 استادیار گروه تاریخ. دانشگاه آزاد اسلامی شبستر. ایران

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز. ایران

چکیده

عصر قاجار عصر تحول علم طب در ایران است. به‌منظور درک و شناخت عوامل مؤثر بر این تحول، این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی عوامل اجتماعی-فرهنگی را مدنظر قرار داده و پرسشی را مطرح نموده است: کدامین عوامل اجتماعی- فرهنگی در تحول طب نوین در ایران عصر قاجار نقش داشته‌اند؟ با این فرض که عوامل اجتماعی-فرهنگی در تحول، رواج و گسترش طب مدرن دخالت داشته‌اند، مجموعه‌ای از عوامل مانند اعتقاد به برتری نحوه‌ی آموزش نوین، رسوخ تفکر برتری طب مدرن، سهل گیری در برخی مسائل اجتماعی-فرهنگی در کنار عواملی همچو رقابت و برابری نمودن مردم در مراجعه به پزشک خارجی، به رخ کشیدن دارایی و قدرت مورد کنکاش قرار گرفت. برآیند تحقیق ضمن تأیید فرضیه نشان داد که هرکدام از عوامل اجتماعی-فرهنگی در کنار هم و به‌اندازه‌ی نیروی خود مؤثر بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1374) چهل سال تاریخ ایران (3 جلد)؛ محقق/ مصحح: ایرج افشار؛ تهران؛ اساطیر؛ دوم.
افضل الملک، غلامحسین (1361) افضل التواریخ؛ محقق/ مصحح: منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان؛ تهران؛ نشر تاریخ ایران.
امین لشکر، قهرمان (1378) روزنامه خاطرات امین لشکر؛ تهران؛ اساطیر.
آبراهامیان، یرواند (1384) ایران بین دو انقلاب؛ ترجمه‌ی احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی؛ تهران؛ نشر نی؛ یازدهم.
آقا حسینی، علیرضا (1386) چالش و پاسخ در دوره‌ی قاجاریه: اعزام دانشجو به خارجه با تأکید بر مورد فرانسه؛ مجله تاریخ روابط خارجی؛ شماره 32؛ پاییز 1386؛ صص 25-1.
بروگش، کارل، هینریش (1374) در سرزمین آفتاب (دومین سفرنامه هینریش بروگش)؛ ترجمه‌ی مجید جلیلوند؛ تهران؛ مرکز.
بوچانی، ابراهیم، عمادی، سید حسین (بهار و تابستان 1393) اعزام محصّل در عصر قاجار و انتقاد به این روند در پرتو دو سند؛ پیام بهارستان؛ دوره 2؛ سال 6؛ شماره 23.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361) سفرنامه پولاک (ایران، مردم و سرزمین آن) مترجم: کیکاووس جهانداری؛ تهران؛ خوارزمی.
جکسون، آبراهام والنتاین ویلیامز (1369) سفرنامه جکسن؛ مترجم: منوچهر امیری- فریدون بدره ای؛ تهران؛ خوارزمی؛ سوم.
چالمرز، آلن فرانسیس (1390) چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی؛ مترجم: سعید زیباکلام؛ تهران؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ دوازدهم.
خلخالی، سید محی‌الدین، تقدیری، سعید (زمستان 1391) مقدمه‌ای بر معرفی دارالفنون و اقدامات امیرکبیر به روایت منابع و اسناد تاریخی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی؛ پیام بهارستان؛ دوره 2؛ سال 5؛ شماره 18.
دالمانی، هانری رونه (1335) سفرنامه از خراسان تا بختیاری؛ ترجمه: محمدعلی فره وشی؛ تهران؛ امیرکبیر.
الدر، جان (1333) تاریخ میسیون آمریکائی در ایران؛ مترجم: سهیل آذری؛ تهران؛ نور جهان.
دولت‌آبادی، یحیی (1371) حیات یحیی (ج اول)؛ تهران؛ عطار؛ پنجم.
روششوار، ژولین دو (1378) خاطرات سفر ایران؛ ترجمه‌ی مهران توکلی؛ تهران؛ نشر نی.
سارتون، جورج (1383) مقدمه‌ای بر تاریخ علم (3 جلد)؛ مترجم: غلامحسین صدری افشار؛ تهران؛شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ دوم.
سعیدی سیرجانی (گردآورنده) (1383) وقایع اتفاقیه؛ محقق / مصحح: سعیدی سیرجانی؛ تهران؛ نشر آسیم؛ چهارم.
سیاح، حمید (1346) خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت؛ تهران؛ ابن‌سینا.
شکرخواه،یونس(1386) آشنایی با نظریه اشاعه نوآوری‌ها؛روابط عمومی ؛مهر و آبان 1386؛ شماره 54 ؛از صفحه 12 تا 12.
شیل، لیدی (1368) خاطرات لیدی شیل؛ مترجم: حسین ابوترابیان؛ تهران؛ نشر نو؛ دوم.
عضد الملک، علیرضا (1370) سفرنامه عضد الملک به عتبات؛ محقق/ مصحح: مرسلوند، حسن؛ تهران؛ موسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی.
فلور، ویلم (1387) سلامت مردم در ایران قاجار؛ مترجم: ایرج نبی پور؛ بوشهر؛ دانشگاه علوم پزشکی بوشهر.
فوریه (1385) سه سال در دربار ایران؛ ترجمه: عباس اقبال آشتیانی؛ تهران؛ نشر علم.
فیاضی، عمادالدین، جوادی، هادی (1390) تاریخچه‌ای از فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی مبشران آمریکایی در ایران دوره قاجار؛ پیام بهارستان؛ دوره دوم؛ سال سوم؛ شماره 11.
قاسمی، بهزاد (1391) گذری بر زمینه‌های نوسازی و اندیشه اصلاح گرانه در ایران عصر قاجار - با تأکید بر مسئله اعزام دانشجو به خارج از ایران؛مجله تاریخ پژوهی؛ تابستان 1391؛ شماره 51 ؛صص 45 تا 66.
کاویان پور، احمد (1344) تاریخ رضائیه؛ تهران؛ انتشارات آسیا.
کرزن، جورج ناتانیل (1380) ایران و قضیه ایران (جلد: 2)؛ ترجمه: غلام علی وحید مازندرانی؛ تهران؛ انتشارات علمی و فرهنگی؛ پنجم.
کرمانی، ناظم الاسلام (1384) تاریخ بیداری ایرانیان (جلد: 3)؛ تهران؛ امیرکبیر؛ هفتم.‌
کیان فر جمشید (1368) ترجمه در عهد قاجار از آغاز تا دوره ناصرالدین‌شاه؛ مجله نشر دانش؛ سال دهم؛ ش 1.
کیان فر، جمشید (1384) نهضت ترجمه و دارالفنون؛ مجله پیک نور؛ شماره 9؛ بهار 1384.
گروته، هوگو (1369) سفرنامه هوگو گروته؛ مترجم: مجید جلیلوند رضایی؛ تهران؛ نشر مرکز.
گشتر (جلیل زاده)، افسانه (آذر و اسفند 1386) پیشینه‌ای تاریخی از انتقال دانش و فرهنگ بین اتریش و ایران؛ مترجم: یاسمین ثقفی؛ مجله بخارا؛ شماره 64.
الگود، سیریل (1386) تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی؛ مترجم: باهر فرقانی؛ تهران؛ امیرکبیر؛ سوم.
محسنی، احمد، خاچاطوریان سرادهی، آرسینه (بهار 1390) نهضت ترجمه در عصر قاجار؛ پیام بهارستان؛ دوره دوم؛ سال سوم؛ شماره 11.
مستوفی، عبدالله (1384) شرح زندگانی من (تعداد جلد: 3)؛ تهران؛ زوار؛ پنجم.
مکنزی، چارلز فرانسیس (1359) سفرنامه‌ی شمال؛ مترجم: منصوره اتحادیه (نظام مافی)؛ تهران؛ نشر گستره.
ملک‌زاده، الهام (بهار و تابستان 1382) مادام توماسن از بازماندگان هیئت‌های مذهبی فرانسوی در ایران؛ مجله گنجینه اسناد؛ شماره 49 م 50.
مینوی، مجتبی (1332) اولین کاروان معرفت؛ مجله یغما؛، سال ششم؛ شماره 7؛ مهر 1332.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1372) شهریار جاده‌ها؛ محقق / مصحح: محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی؛ تهران؛ انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
ناطق، هما (اسفند 1368/ مارس 1990) ایران در راه‌یابی فرهنگی؛ پاریس؛ انتشارات خاوران و مرکز پخش پگاه؛ دوم.
ناطق، هما (شهریور 1356) تأثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری وبا در دوره قاجار؛ مجله نگین؛ شماره 148.
نظام‌السلطنه مافی، حسین قلی خان (1362) خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام‌السلطنه مافی (جلد: 3)؛ محقق / مصحح: معصومه مافی و منصوره اتحادیه و سیروس سعدونیان و حمید رام پیشه؛ تهران؛ نشر تاریخ ایران؛ دوم.
نفیسی، میرزاعلی اکبر (?) فرهنگ نفیسی) لغتنامه- اصطلاحات(5 جلد؛ تهران؛ خیام.
نوایی، عبدالحسین، ملک‌زاده الهام (1382) تفصیل مدرسه دارالفنون عنوان نسخه‌ای خطی از سال 1314 هجری قمری مجموعه بیوتات کاخ گلستان؛ مجله تخصصی گروه تاریخ دانشگاه تهران؛ سال چهارم؛ شماره پیاپی چهارم.
والی‌زاده معجزی، محمدرضا (1380) تاریخ لرستان روزگار قاجار؛ تهران؛ حروفیه.
یغمایی، اقبال (گردآورنده)(2537) شهید آزادی سید جمال واعظ اصفهانی؛ تهران؛ توس.
Ebrahimnejad, Hormoz (2004) Medicine, public health, and the Qajjar state: patterns of medical modernization in nineteenth-century Iran, vol. 4, Leiden, The Netherlands; Boston, USA, Brill, 274pp.