نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ/دانشگاه لرستان

2 کارشناسی ارشد تاریخ اسلام /دانشگاه لرستان.

چکیده

امر قضاء و داوری از جمله مسائل مهم اجتماعی است که غالباً از دید تاریخ نویسان پنهان مانده است. در سده های ششم و هفتم هجری، دیوان قضاء ساز و کار به نسبت مشخصی به خود گرفت. در این دوره ما شاهد درگیری خلفای عباسی با قدرت های نو ظهور دیگر و برهم خوردن موازنه قدرت در جهان اسلام بوده که این امر بر امر قضاء تاثیر می گذاشت. این پژوهش توجه اصلی خود را به بررسی ساختار نهاد قضاء در دو سده پایانی حکمرانی خلفای عباسی با محوریت مرکز خلافت یعنی شهر بغداد قرار داده است. پس از بررسی ساختار نهاد قضاء به ویژگی های قاضی و ساز و کار دیوان قضاء و کسانی که در امر دادرسی قاضی را همراهی می کردند پرداخته شده است و سپس رابطه ی بین نهاد قضاء و تحولات سیاسی خلافت عباسیان و تاثیر آن بر امر قضاء مورد بررسی قرار می گیرد. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به بررسی موضوع بپردازد.

کلیدواژه‌ها

- ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی (1408 ق/ 1989 م)، الکامل فی التاریخ، تصحیح محمد یوسف الدقاق، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
- ابن اخوه، محمد بن احمد (1360 ش)، معالم القربة فی احکام الحسبه، ترجمه ی جعفر شعار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ابن بسام، نهایه الرتبه فی طلب الحسبه:1967م، تحقیف: حسام الدین سامرایی، بغداد.
- ابن عماد، ابی الفلاح، شذرات الذهب، بیروت: دار الاحیا التراث العربی، 1320ق/1899م.
- ابن تغری بردی، جمال الدین ابوالمحاسن (1413)، النجوم الزاهرة فی الملوک مصر و القاهرة، قاهرة، وزارت الثقافة و الارشاد.
- ابن جوزی، جماالدین بن علی (1412 ق/1920 م)، المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن جوزی، جماالدین بن علی (بی تا)، المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، تصحیح دکتر سهیل زکار، بیروت، دارالفکر.
- ابن خلدون عبدالرحمان بن محمد (1369 ش)، مقدمه، ترجمه ی محمد پروین گنابادی، تهران، شرکت انتشارات علمی.
- ابن خلکان، احمد بن محمد (1398 ق/ 1972 م)، وفیات الأعیان و الانبا و الابنا الزمان، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
- ابن دبیثی، ابی عبدالله محمد بن سعید (1974 م)، ذیل تاریخ مدینة السلام بغداد، تحقیق بشار عواد، بغداد، مطبعة السلام.
- ابن کثیر، أبی الفداء الحافظ (1407 ق/ 1987 م) البدایة و النهایة، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (بی تا)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
- ابن نجار، عبدالله محمد بن محمود (بی تا)، ذیل تاریخ بغداد أو مدینة الاسلام، مصحح دکتر قیصر فرح، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- بیهقی، ابوالفضل (1376 ش)، تاریخ بیهقی، مقدمه ی منوچهر دانش پژوه، تهران، انتشارات هیرمند.
- خصاف، (بی تا)، شرح ادب القاضی، بغداد، فی المکتبه الاوقاف العامه.
- زبیدی، محب الدین (1410)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
<span