نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه لرستان

2 کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی/دانشگاه لرستان

چکیده

برقراری امنیت اجتماعی به دست نظام‌‌های سیاسی موجب آرامش روانی، رضایت‌مندی، و مطلوبیت زندگی مردم و تداوم قدرت و حیات سیاسی زمام‌داران می‌‌‌شود. زمام‌داران با جلوگیری از چالش‌‌های ضدِ امنیتی، به شیوه‌‌های گوناگون، امنیت حوزة حاکمیتی خود را تأمین می‌کردند. حکومت قاجار نیز با عوامل برهم‌زنندة نظم و امنیت روبه‌‌رو بود که موجودیت آن را به چالش می‌‌کشید و باید در برابر این بحران‌‌ها اقداماتی انجام دهند تا حاکمیت خویش را تداوم بخشند. اما، تدابیر به دلیل گستردگی قلمرو، ساختار سیاسی، کانون‌‌های بحران داخلی و پیچیدگی اوضاع بر ‌اثر حضور قدرت‌‌های فرامنطقه‌ای، از عهدة امنیت پایدار و نهادینه برنیامدند. در این بررسی که از نوع پژوهش تاریخی است بر‌ اساس منابع و به شیوة توصیفی ـ ‌تحلیلی، برخی از عوامل مؤثر در بروز ناامنی اجتماعی در دورة قاجاریه، از آغاز تا پایان سلطنت ناصرالدین‌شاه بررسی و اقدامات قاجارها برای برقراری امنیت و مقابله با ناامنی تحلیل می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اقدامات تأمینی قاجارها بیش‌تر متکی بر اعزام قشون برای سرکوب شورش‌‌ها، به‌‌کارگیری نیروهای امنیتی سنتی، و به ‌‌کار ‌بستن مجازات‌‌های خشن نسبت ‌به عوامل انسانی ناامنی بود که به سبب کارساز ‌نبودن و ایجاد نکردن بسترهای تقویت‌کنندة امنیت پایدار، پدیدة ناامنی اجتماعی امری متداول بود.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، فریدون (1362)، امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی.
احمدزاده، محمدامیر (1393)، «بسترهای تحدید و توسعه امنیت اجتماعی در ایران عصر قاجاریه(با تأکید بر آسیب­شناسی نهادهای امنیت­ساز)»، مطالعات تاریخ انتظامی، سال اول، شماره 1، تابستان، صص74- 45.
اصفهانی، محمدحسن بن محمدرحیم لنجانی (1391)، جنه­الاخبار (بخش تاریخ زندیه و قاجار)، به انضمام نخبه­الاخبار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اعتماد­السلطنه، محمدحسن‌خان (1363)، المـآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، ج 1، تهران، اساطیر.
اعتماد­السلطنه، محمدحسن‌خان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج3، تهران، دنیای کتاب.
امین­الدوله، میرزا علی‌خان (1370)، خاطرات سیاسی امین‌الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرماییان، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
اوبن، اوژن (1362)، ایران امروز 1907- 1906 سفرنامه و بررسی­های سفیر فرانسه در ایران، ترجمه و توضیحات علی­اصغر سعیدی، بی­جا، زوار.
اولیویه (1371)، سفرنامه اولیویه، ترجمه محمدطاهرمیرزا، تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام، تهران، اطلاعات.
بروگش، هینریش (1389)، سفری به دربار سلطان صاحبقران 1861-1859، ترجمه محمدحسین کردبچه، چاپ سوم، تهران، اطلاعات.
بل، گرترود (1363)، تصویرهایی از ایران، ترجمه بزرگمهر ریاحی، تهران، خوارزمی.
بن­تان، آگوست (1354)، سفرنامه آگوست بن­تان، ترجمه منصوره نظام­مافی اتحادیه، تهران، چاپخانه سپهر.
بنجامین، ساموئل گرین ویلر (1394)، ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین شاه، ترجمه محمدحسین کردبچه، چاپ سوم، تهران، اطلاعات.
پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه‌ی پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
ثواقب، جهانبخش (1394- 1393)، «علل ناپایداری امنیتی دوره قاجاریه»، تاریخ ایران، شماره17(5/75)، زمستان- بهار، صص142- 109.
ثواقب، جهانبخش (1394)، «مجازات­های عرفی مجرمان در عصر قاجاریه (از آغاز تا مشروطه 1209- 1324ق.)»، جستارهای تاریخی، سال ششم، شماره اول، بهار و تابستان، صص45- 23.
د آلمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه و نگارش فره­وشی(مترجم همایون)، تهران، کتابفروشی ابن سینا و مطبوعاتی امیرکبیر.
دروویل، گاسپار (1389)، سفرنامه‌ی دروویل، ترجمه جواد محبی، قم، نیلوفرانه.
دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، به کوشش فیروز منصوری، تهران، اطلاعات.
دوبد، کلمنت اوگاستس (1388)، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه محمدحسین آریا، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
دوروششوار، ژولین (1378)، خاطرات سفر ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران، نی.
رجایی، عبدالمهدی (1393)، «موانع اجتماعی- فرهنگی تشکیل شرکت و تأسیس کارخانه در ایران عصر قاجار»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال چهارم، شماره دوم، پاییز و زمستان، صص123- 99.
ساروی، محمدفتح­الله بن محمدتقی (1371)، تاریخ محمدی «احسن­التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی­مجد، تهران، امیرکبیر.
سایکس، سر پرسی (1363)، سفرنامه ژنرال سر پرسی سایکس یا ده­هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت­نوری، [تهران]، لوحه.
سِرِنا، کارلا (1363)، مردم و دیدنی­های ایران، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نو.
سفرنامه حمزه میرزا: شرح لشکرکشی 1276ق. به مرو از زبان یک شاهد عینی (1387)، تصحیح محسن رحمتی، تهران، نشر تاریخ.
سید محمد لشکرنویس (1347)، سفرنامه مرو، در: سه سفرنامة هرات، مرو، مشهد، به اهتمام قدرت­الله روشنی زعفرانلو، تهران، دانشگاه تهران، صص144- 72.
سیفی فمی تفرشی، مرتضی (1362)، نظم و نظمیه در دوره قاجاریه، تهران، یساولی(فرهنگ­سرا).
شیرازی متخلص به خاوری، فضل­الله (1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، ج1و2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شیرازی، عبدالوهاب بن علی­اشرف (1391)، نخبه­الاخبار(بخش تاریخ زندیه و قاجار)، ضمیمه جنه­الاخبار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شیل، لیدی مری (1368)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
شیندلر، هوتم (1347)، سفرنامه خراسان (شاهرود)، در: سه سفرنامة هرات، مرو، مشهد، به اهتمام قدرت­الله روشنی زعفرانلو، تهران، دانشگاه تهران، صص211- 145.
فلاندن، اوژن (2536)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، چاپ سوم، تهران، اشراقی.
فلور، ویلم (1366)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، ج1، تهران، توس.
فووریه، ژوآنس (1389)، سه سال در دربار ایران: خاطرات دکتر فووریه پزشک ویژه ناصرالدین شاه قاجار، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون شهیدی، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب.
کورف، بارون فیودور (1372)، سفرنامه‌ی بارون فیودور کورف (1834-1835)، ترجمه اسکندر ذبیحیان، تهران، فکر روز.
کاساکوفسکی، و. ا. (1355)، خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عباسقلی جلی، چاپ دوم، تهران، کتاب­های سیمرغ (انتشارات امیرکبیر).
کرزن، جرج ناتانیل (1373)، ایران و قضیه ایران، ج1، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی.
گاردان، کنت آلفرد دو (1362)، خاطرات مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون شهیدی، چاپ دوم، تهران، گزارش فرهنگ و تاریخ ایران.
گزارش ایران به سال 1305ق. از یک سیاح روسی (1363)، ترجمه سیّد عبدالله، به اهتمام محمدرضا نصیری، تهران، طهوری.
لایارد، اوستن هنری، (1376)، سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران 1842- 1840، ترجمه مهراب امیری، چاپ دوم، تهران، آنزان.
لمبتون، آن.ک.س. (1363)، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، تهران، امیرکبیر.
لیتن، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت­آمیز تا تحت­الحمایگی (1919- 1860)، ترجمه مریم میراحمدی، تهران، معین.
مارکام، کلمنت (1364)، تاریخ ایران در دورة قاجار، ترجمه میرزا رحیم فرزانه و به کوشش ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران.
محبوبی اردکانی، حسین (2537)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج2، تهران، دانشگاه تهران.
محمود میرزا قاجار (1389)، تاریخ صاحبقرانی: حوادث تاریخی سلسلة قاجار(1190- 1248ق)، تصحیح نادره جلالی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، ج2 ،3 و 4، تهران، امیرکبیر.
ملکم، سِر جان (1383)، تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، سنایی.
موریه، جیمز جاستی (1386)، سفرنامه جیمز موریه، سفر یکم از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه، 1809-1808 م.، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، توس.
نجم­الدوله، عبدالغفار بن علی­محمد (1386)، آثار نجم­الدوله، سفرنامه دوم نجم­الدوله به خوزستان، تصحیح احمد کتابی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایت(مخبرالسلطنه)، مهدی­قلی (1363)، گزارش ایران، به اهتمام محمدعلی صوتی، چاپ دوم، تهران، نقره.
همبلی، گاوین (1387)، «شهر سنّتی ایران در دورة قاجاریه»، تاریخ ایران دوره افشار، زند و قاجاریه، مجموعه تاریخ کمبریج، زیر نظر پیتر آوری، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران، جامی، صص609- 553.
یوسفی­فر، شهرام و حسن شکرزاده (1393)، «منصب داروغه در دوره قاجاریه»، پژوهشهای تاریخی  دانشگاه اصفهان، دوره6، شماره1، بهار، صص38- 17.