نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام/مذاهب اسلامی

2 دانشجوی دکتری تاریخ / دانشگاه / امام خمینی

چکیده

این مقاله، با تکیه بر منابع تاریخی و جغرافیایی، در صدد تبیین جایگاه اصفهان در قرن چهارم هجری از منظر اقتصادی است. اصفهان در این دوره از نظر بازرگانی و تجاری از اهمیت بالایی برخوردار بود، چنان‎که بخش تجاری آن نسبت به کشاورزی پیشی‎گرفت. برقراری ثبات در این دوره موجب‎شد تا راه‎های تجاری امن گردد؛ از سویی هم، ثبات اقتصادی رونق و رفاه و پیشرفت را برای این منطقه به ارمغان آورد. بنابراین، مسئلۀ اصلی پژوهش این است که با توجه به اهمیت منطقه و نقش مهمی که در تحوّلات سیاسی، اقتصادی ایفامی‎کرد، با بررسی تأثیرگذاری آن، با روش توصیفی تحلیلی به این پرسش‎ها پاسخ می‎دهد که عوامل تأثیرگذار در رونق و بهبود وضعیت اقتصادی اصفهان چه بوده‎است؟ همچنین، عوامل مؤثر در بروز تغییرات اقتصادی چه بود ؟ جایگاه و اهمیت مناسبات تجاری در نزد حکام آل‎بویه چگونه بوده‎است؟
شرایط جغرافیایی، چگونگی قرارگیری اصفهان در سرزمینی مناسب و قرارگیری بر سر راه‎های ارتباطی شرق به غرب و به‎ویژه راه ابریشم، از جمله ویژگی‎های این منطقه است که در فرآیند توسعة آن نقش داشته که هم بر توان بازرگانی آن افزود و هم خودِ منطقه را به سود بازرگانی و تجاری سرشاری رساند.

کلیدواژه‌ها

آندره، میکل (1381). اسلام و تمدن اسلامی، ترجمۀ حسن فروغی، تهران: سمت.
ابن‎اثیر، علی‎بن‎محمد (1371). الکامل فی التاریخ، ترجمۀ ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
ابن‎بطوطه، محمدبن‎عبد‎الله (1376). رحله، ج 1، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: آگه.
ابن‎بلخى (1374). فارسنامه، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز:‏ بنیاد فارس‎شناسى.
ابن‎حوقل، محمدبن‎حوقل (1345). صورةالارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‎خردادبه، عبیدالله‎بن‎عبدالله (1370). المسالکوالممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران: میراث ملل و مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی.
ابن‎رسته، احمدبن‎عمر (1380). اعلاقالنفیسه، ترجمۀ حسین قره‎چانلو، تهران: امیرکبیر.
ابن‎الفقیه همدانی، احمدبن‎محمد (1349). مختصرالبلدان، ترجمۀ ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‎کثیر، اسماعیل‎بن‎عمر (1407ق). البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
ابن‎مسکویه، احمدبن‎على (1376). تجاربالامم، ترجمۀ‏ ابوالقاسم امامى و على‎نقى منزوى‏، ج 5، تهران: توس.
ابونعیم اصفهانی، اح‍م‍دب‍ن‌‎ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌‏‫ (1377). ذکر اخبار اصفهان، ترجمۀ دکتر نورالله کسایی، تهران: سروش.
ارباب اصفهانی، محمدمهدی‎بن‎محمدرضا (1368). نصف جهان فی تعریف الاصفهان، به کوشش دکتر منوچهر ستوده، تهران: امیرکبیر.
اسحاق‎بن‎الحسین (1408ق). آکام المرجان فى ذکر المدائن المشهورة فى کل مکان، بیروت: عالم‎الکتب.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1357). المسالکوالممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
انصاری دمشقی، محمد‎بن‎ابی‎طالب (1382). نخبة الدهر فى عجائب البر و البحر، ترجمۀ دکتر سید حمید طبیبیان، تهران: اساطیر.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1375). جایگاه مناطق اطراف دریای خزر در تاریخ جهان اسلام، ترجمۀ لیلا رُبن‎شه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1386). تذکرۀ جغرافیای تاریخی ایران، ترجمۀ حمزه سرداور، تهران: توس.
بلاذرى، احمد‎بن‎یحیى (1337). فتوحالبلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران: نقره.
ثعالبى، عبدالملک‎بن‎محمد (1368). لطائفالمعارف، ترجمۀ على‎اکبر شهابى، مشهد: آستان قدس رضوى.
جابری انصاری، حاج میرزا حسن‎خان (1387). تاریخ اصفهان، به کوشش جمشید مظاهری، اصفهان: مشعل.
چیت‎ساز، محمدرضا (1379). تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حملۀ مغول، تهران: سمت.
حاسب کرجی، ابوبکر محمدبن‎حسن (1388). انباط المیاء الخفیه، «استخراج آبهای پنهان»، ترجمۀ حسین خدیوجم، تحقیق و تحلیل هوشنگ ساعدلو، مشهد: مؤسسۀ انتشاراتی آستان قدس رضوی.
حافظ‎ابرو، شهاب‎الدین عبدالله (1375).‏ جغرافیا، ج 1، تهران: میراث مکتوب.
حدودالعالممنالمشرقالىالمغرب (1423ق). قاهره: الدار الثقافیة للنشر.
حمزه اصفهانی، حمزه‎بن‎حسن (1346). سنی ملوکالارض و الانبیاء، ترجمۀ دکتر جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حمیرى‏، محمدبن‎عبد‎المنعم (1984م). الروض المعطار فى خبر الاقطار، بیروت: مکتبه لبنان.
خسروی حسینی، غلامرضا (1375). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج 4، چ 2، تهران: مرتضوی.
لغتنامه (1351). به کوشش علی‎اکبر دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: چاپ سیروس.
دینوری، ابوحنیفه (1371). اخبارالطّوال، ترجمۀ محمود مهدوى دامغانى، چ 4، تهران: نى.
رشیدالدین فضل‎الله همدانی (1368). آثار و احیاء، به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران: مؤسسۀ مطالعات دانشگاه مک‎گیل با همکاری دانشگاه تهران.
روح‎فر، زهره (1380). نگاهی به پارچهبافی دورۀ اسلامی، تهران: سمت.
ری‎شهری، محمد (1386). حکمتنامۀ پیامبر اعظم(ص)، ج 13، قم: دارالحدیث.
سهراب (1373). عجایب الاقالیم السبعة الى نهایة العمارة، ترجمۀ حسین قره‎چانلو، تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی.
شریف‎الادریسى، محمدبن‎محمد (1409ق). نزهة المشتاق فى اختراق الآفاق، ج 2، بیروت: عالم‎الکتب.
شفقی، سیروس (1353). جغرافیای اصفهان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
طبرى، محمدبن‎جریر (1375). تاریخ الامم و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 5، تهران: اساطیر.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمعالبحرین، ج 5، تهران: مرتضوی.
عبدالحق بغدادى، صفى‎الدین عبدالمؤمن (1412ق). مراصد الاطلاع على اسماء الامکنة و البقاع، ج 1، بیروت: دارالجیل.
قدامة‎بن‎جعفر (1370). الخراج، ترجمۀ حسین قره‎چانلو، تهران: البرز.
قزوینی، زکریابن‎محمد‎ (1373). آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ جهانگیرمیرزا، تهران: امیرکبیر.
کونل، ارنست (1387). هنر اسلامی، ترجمۀ هوشنگ طاهری، تهران: توس.
لافون، ف. (1372). صنعت نوغان در ایران، ترجمۀ جعفر خمامیزاده، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
لسترنج، گای (1337). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مافروخی اصفهانی، مفضل‎بن‎سعد (1385). محاسن اصفهان، ترجمۀ حسین‎بن‎محمد‎ آوی، اصفهان: مرکز اصفهان‎شناسی و خانۀ ملل.
مستوفی، حمدالله (1388). نزهةالقلوب، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، چ 3، قزوین: حدیث امروز.
مسعودی، على‎بن‎الحسین (1365). التنبیه و الإشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چ 2، تهران: علمى و فرهنگى.
مسعودی، على‎بن‎الحسین (1374). مروجالذهب و معادنالجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 1، چ 5، تهران: علمى و فرهنگى.
مقدسی، محمد‎بن‎احمد (1361). احسنالتقاسیم، ترجمۀ علی‎نقی منزوی، ج 2، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقری تلمسانی، احمدبن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‏، چ 2، قم‏: هجرت‏.
مهیار، رضا (1375). فرهنگ ابجدى عربى فارسى، تهران: اسلامی.
ناصرخسرو (1381). سفرنامه، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، چ 7، تهران: زوّار.
نورصادقی، حسین (1316). اصفهان، تهران: چاپخانۀ سعادت.
نهچیری، عبدالحسین (1370). جغرافیای تاریخی شهرها، تهران: مدرسه.
یاقوت حموی، یاقوت‎بن‎عبدالله (1362). برگزیدۀ مشترک، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، چ 2، تهران: امیرکبیر.
یاقوت حموی، یاقوت‎بن‎عبدالله (1382). معجمالبلدان، ترجمۀ علی‎نقی منزوی، ج 1 و 2، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
یعقوبی، احمدبن‎ابی‎یعقوب (2536). البلدان، ترجمۀ محمد‎ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.