نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ/ شهید بهشتی

چکیده

هیرمند در حیات اقتصادی و اجتماعی سیستان جایگاه مهمی داشته و از عوامل اصلی تداوم تاریخی منطقه به‎شمارمی‌آید. این رود مرزی در پی جداشدن بخش شرقی ایران، تشکیل کشور افغانستان و نیز نقش‌آفرینی انگلیسی‌ها در مرز‌های شرقی اهمیت یافت و از آن میانه، مسئلۀ آب هیرمند بین دو دولت نقش شایان توجهی را در روابط دو کشور در دوره‌های مختلف ایفاکرد. در این مقاله سعی بر آن است تا با روش توصیف و تحلیل تاریخی داده‌های منابع موجود، موقعیت رود هیرمند به عنوان رودی مرزی در تحولات سیاسی و اقتصادی سیستان دورة پهلوی بررسی شود. یافته‌های تحقیق نشان‎می‌دهد حیات و ممات سیستان ارتباط مستقیمی با جریان رود هیرمند داشته و در نتیجۀ کاهش آب هیرمند، موقعیت اقتصادی سیستان از نظر کشاورزی و صیادی کاهش یافت.

کلیدواژه‌ها

آوری، پیتر (1370). تاریخ معاصر ایران، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی. تهران: عطایی.
احمدی، حسن (1387). جغرافیای تاریخی سیستان، تهران: مؤلف.
اسناد کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد سازمان اسناد و کتابخانة ملّی ایران.
اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه سال 1313: کارتن 33؛ 1315: کارتن 33؛1317: کارتن 14؛ 1317: کارتن 33؛1321: کارتن 18؛1321: کارتن 31؛1336:کارتن 16؛1350:کارتن 347.
اسناد مرکز پژوهش و سنجش اسناد ریاست جمهوری، پروندۀ نخست‌‎وزیری.
براقی، فضل‌الله (1391). «مسئلۀ آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دورۀ رضاشاه»، رسالۀ دکتری تاریخ، دانشگاه تهران.
بهمنی، محمدعلی (1385). ایران و افغانستان از یگانگی تا تعیین مرزهای سیاسی، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
بویکو، ولادیمیر(2009). دولت و اپوزیسیون. ترجمة عزیز آریانفر، مسکو: پژوهشگاه علوم روسیه.
حاجیان، ح (1370). « نگرش بر تاریخ دیپلماسی افغانستان» مجموعه‎‎ مقالات پیرامون افغانستان، تهران: مرکز تحقیقات افغانستان.
حیدری مکرر، حمید (1380). سیستان انبار غلۀ آسیا، زابل: دانشگاه زابل.
رحمانیان، داریوش؛ و فضل‌الله براقی (1389). «جایگاه مسئلۀ آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دورۀ رضاشاه»، تاریخ ایران، ش 6 (پیاپی 64).
رخشانی، محمدعلی (1385). مرزبندی‌های سیستان در تاریخ معاصر ایران، زاهدان: تفتان.
روزنامه اطلاعات (3/2/1328).ش6937 .1؛ (15/6/1338).ش 21.10004؛ (17/1/1346).ش12246. ش 15؛ (28/1/1350). ش 13469. 4؛ (28/6/1351). ش 13905. 24؛ (10/11/1351). ش 14014. 4؛ (21 /12/1351).  ش 14049. 20؛  (6/ 5/ 1353). ش 14468. ش 4؛ 8/2/1354). ش 14692. ش 4؛ (16/3/1356). ش 15329. ش 32؛ (25/12/1315). ش 2593، 4؛ (27/2/1328). ش6943 ، 1؛ (10/11/1351). ش 14014، 4؛ (3/4/1351) . ش 13527، 22؛
روزنامۀ رسمی کشور شاهنشاهی ایران (18/4/1336). ش 2591. 2.
رییس طوسی، رضا ( 1385). سرزمین سوخته، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
زند رضوی، سیامک (1386). بررسی تغییرات ساختارهای اقتصادی ـ اجتماعی در جامعۀ روستایی سیستان، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
زند، فریدون (1335). «‌مسئلۀ آب هیرمند»، نشریة وزارت امور خارجه، ش 2، س2.
سرگزی، زهرا (1391). «نقش رودخانۀ هیرمند در حیات اجتماعی ـ اقتصادی و مسائل مرزی سیستان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی.
سپاهی، عبدالودود (1385). بلوچستان در عصر قاجار، تهران: گلستان معرفت.
سیستانی، محمد اعظم(1367). سیسستان سرزمین ماسه‌ها و حماسه‌ها. جلد اول و دوم. کابل: مطبعه دولتی.
فخاری، غلامرضا (1371). اختلاف دولتین ایران و افغانستان در مورد رود هیرمند، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
فرخ، مهدی (1314). نظری به مشرق، ج 1، تهران: مجلس.
کرمانی، ذوالفقار (1369). جغرافیای نیمروز، مشهد: عطارد.
کیهان، مسعود (1311). جغرافیای مفصل ایران، تهران: ابن‎سینا.
لمبتون، آن کاترین سواین فورد (1362). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
متولی حقیقی، یوسف (1383). افغانستان و ایران، مشهد: آستان قدس.
مجتهدزاده، پیروز (1378). امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمۀ حمیدرضا ملک‎محمدی، تهران: شیرازه.
محمود، محمود (1378). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، ج 3، تهران: اقبال.
مصطفوی، علی‎اصغر (1361). سرزمین موعود، تهران: ندا.
مهندسین مشاور فرپاک (1369). گزارش مرحلۀ اول تأمین و احداث شبکۀ آب مشروب کلیۀ قرای سیستان، ج 1، بی‌جا: سازمان منطقه‌ای بهداری سیستان و بلوچستان مدیریت بهداشت محیط استان.
مهندسین مشاور کشاورزی و عمران منطقه. مطالعات توجیهی مدیریت. جلد یازدهم. بی‌جا: وزارت کشاورزی.
نوری، غلامرضا (1386). تالاب هامون حیات سیستان، تهران: سپهر.
هدین، سون (بی‌تا). کویرهای ایران، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: توکا.