نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ/پیام تور تهران

2 کارشناس ارشد تاریخ/ پیام نور

چکیده

در حوزة مطالعات تاریخ دورة قاجار، به طبقات پایین اجتماعی کمتر پرداخته‎شده و تاریخ‌نگاران ابعاد گوناگون زندگی، نقش و اهمیت آنها را نادیده گرفته‌اند. یکی از شاخص‌ترین اعضای گروه‌های پایین‌دست در این دوره، چاروادارها بودند که با کرایه‌دادن چهارپایانشان، امرار معاش می‌کردند.
پژوهش حاضر، به‌ویژه با جست‎وجو در سفرنامه‌های دورة قاجار، بر‌ اساس روش توصیفی ـ تحلیلی و بررسی کتابخانه‌ای، در صدد پاسخ‎گویی به این پرسش است که مهم‌ترین نقش چاروادارها به‌ عنوان یکی از اعضای گروه‌های پایین اجتماعی، در جامعۀ عصر قاجار چه بوده‎است. بررسی داده‌ها بیانگر آن است که با وجود جایگاه اجتماعی پایین چاروادارها در دورة قاجار، آنها در رایج‌ترین شیوۀ سفر در آن دوره یعنی مسافرت با کاروان، نقشی اساسی داشتند و یکی از ارکان مهم در حوزة حمل‎ونقل در این دوره بودند. چاروادارها در جریان سفر، هم کار جابه‌جایی مسافران، باروبنۀ آنها و هم وظیفۀ راهنمایی مسافران را در طول سفر و نیز امدادگری آنها در برابر مشکلات و خطرهای مسیر بر عهده داشتند. چاروادارها به یک معنی با توجه به موقعیتی که در جریان سفر در این دوره داشتند، در مواردی مثل انتخاب مسیر، زمان بیدار‌شدن و حرکت کاروان و نحوۀ توقف‌ها، بر مسافرانی فرمان می‌رانند که موقعیت اجتماعی بالاتری نسبت به آنها داشتند.

کلیدواژه‌ها

اوبن، اوژن (1362). ایران امروز، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: کتابفروشی زوار.
اورسل، ارنست (1382). سفرنامۀ قفقاز و ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامۀ اولیویه، ترجمۀ محمدطاهر میرزا، تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
براون، ادوارد ‌گرانویل (1381). یک‌سال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: ماه‌ریز.
بروگش، هینریش (1367). سفری به دربار صاحبقران، ترجمۀ حسین کردبچه، 2 جلد، تهران: اطلاعات.
بل، گرترود‌لوتیان (1363). تصویرهایی از ایران، ترجمۀ بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
بنجامین، س. ج. و. (1363). ایران و ایرانیان، ترجمۀ محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
پولاک، یاکوب ‌ادوارد (1368). سفرنامۀ پولاک؛ ایران و ایرانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
جکسن، ابراهام ‌والنتاین ویلیامز (1369). سفرنامۀ جکسن؛ ایران در گذشته و حال، ترجمۀ منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای، چ 3، تهران: خوارزمی.
دالمانی، هانری رنه (1378). از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ غلامرضا سعیدی، ج 2، تهران: طاوس.
دوراند، ا. ر (1346). سفرنامۀ دوراند، ترجمۀ علی‌محمد ساکی، تهران: کتابفروشی محمدی.
 لغت‌نامه (1377). به کوشش علی‌اکبر دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، ج 5، چ 2 از دورۀ جدید، تهران: مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دیولافوا، ژان (1332). سفرنامۀ مادام دیولافوا، ترجمۀ علی‎محمدفره‌وشی، تهران: کتابفروشی خیام.
روششوار، کنت ژولین‌دو (1378). خاطرات سفر ایران، ترجمۀ مهران توکلی، تهران: نی.
سرنا، کارلا (1362). آدم‌ها و آئین‌ها در ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
شیل، مری لئونورا (1362). خاطرات لیدی شیل، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
فلاندن، اوژن (1356). سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نورصادقی، چ 3، تهران: اشراقی.
فوروکاوا، نوبویوشی (1384). سفرنامۀ فوروکاوا، ترجمۀ هاشم رجب‎زاده و کینیجیئه‎ اورا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فووریه، ژوآنس (1390). سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال‌آشتیانی، به اهتمام محمدرضا حسن‌بیگی، تهران: نوین.
کرزن، جرج. ن. (1362). ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غ. وحید مازندرانی، ج 1، چ 2، تهران: علمی و فرهنگی.
گروته، هوگو (1369). سفرنامۀ گروته، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
گوبینو، ژوزف ‌آرتور (1383). سه سال در آسیا، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی، تهران: قطره.
لوتی، پیر (1372). به سوی اصفهان، ترجمۀ بدرالدین کتابی، تهران: اقبال.
معین، محمد (1381). فرهنگ فارسی، ج 1، چ 19، تهران: امیرکبیر.
ملکونوف؛ و عزالدوله (1363). سفرنامۀ ایران و روسیه، به کوشش محمد گلبن و فرامرز طالبی، تهران: دنیای کتاب.
موریه، جیمز (1348). سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی، تصحیح سید محمدعلی جمالزاده، تهران: امیرکبیر.
موریه، جیمز (1385). سفرنامۀ جیمز موریه، ترجمۀ ابوالقاسم سری، ج 1، تهران: توس.
موزر، هنری (1356). سفرنامۀ ترکستان و ایران، ترجمۀ علی مترجم، به کوشش محمد گلبن، تهران: سحر.
موسی‌پور، ابراهیم (1391). «زندگی حرفه‌ای مکاریان/ چارواداران در ساختار سنتی حمل‌ونقل در دورۀ اسلامی: یک تاریخ اجتماعی»، دوفصلنامۀ انسان‌شناسی، س 10، ش 16.
نفیسی، علی‌اکبر (ناظم‌الاطباء) (1343). فرهنگ نفیسی، ج 2، تهران: کتابفروشی خیام.
نیدرمایر، اسکارفن (1380). خاطرات نیدرمایر؛ زیر آفتاب سوزان ایران، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، ویرایش دوم، تهران: اساطیر.
نیکیتین، بازیل (1356). خاطرات و سفرنامه، ترجمۀ علی‎محمد فره‌وشی، چ 2، تهران: کانون معرفت.
وامبری، آرمینیوس (1370). سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه‌نوریان، چ 4، تهران: علمی و فرهنگی.
وامبری، آرمینیوس (1372). زندگی و سفرهای وامبری؛ دنبالۀ سیاحت درویشی دروغین، ترجمۀ محمدحسین آریا، تهران: علمی و فرهنگی.
هدایت، مهدیقلی (1385). خاطرات و خطرات، چ 6، تهران: زوار.